جنبش حزب الله لبنان

جنبش حزب الله لبنان در سال 1982 میلادی ،یعنی حدود سه سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاسیس شد. شاید بتوان گفت که این جنبش اکنون مشهورترین و تاثیرگذارترین گروه اسلام گرا در جهان اسلام است که توانسته است با فعالیتها و اقدامات خود به این مهم دست یابد. لذا بررسی و شناخت تاریخچه ،پیشینه ،اهداف و اصول و برنامه های این جنبش ضروری می نماید.

 در شرایطی که لبنان در آتش جنگ داخلی می سوخت،در ششم ژوئن سال 1982 (16/13/1361)ارتش اسرائیل با تهاجم به خاک لبنان به سرعت و بدون مقاومت قابل توجهی بیش از نیمی از خاک لبنان را اشغال کرده و سه روز بعد از شروع تجاوز به دروازه های بیروت ،پایتخت لبنان ،رسیده و این شهر را به محاصره در آورد.

تجاوز نظامی اسرائیل حدود یک ماه و نیم طول کشید که در این مدت تنها برخی گروههای اسلام گرا در جنوب لبنان و برخی مناطق دیگر مقاومت هایی از خود نشان دادند.جنبش امل که در این زمان شناخته شده ترین گروه اسلامی لبنان بود،در این قضیه عملکرد سوال بر انگیزی از خود نشان داد .نبیه بری رهبر جنبش امل در هیئت مذاکرات صلح نیز شرکت کرده و به طرح نماینده ی آمریکا مبنی بر آتش بس و خروج مبارزان فلسطینی از لبنان رای داد که این مساله اعتراضات و مخالفتهای مختلفی را در لبنان ،از سوی گروههای اسلامی در پی داشت که نهایتا به انشعاباتی در جنبش امل انجامید. در این اوضاع گروههای اسلامی مبارز متعدد به علت جنگهای داخلی نتوانسته بودند وحدت لازم را فراهم آورده و تشکیلات واحدی را ایجاد کنند.لذا با تلاش ایران مجموعه های اسلام گرای متفرق گرد هم آمده و پس از مذاکراتی یک کمیته 9 نفره متشکل از روحانیون شیعه لبنانی ،شخصیتهای وابسته به امل اسلامی (منشعب شده از جنبش امل )،حزب الدعوه لبنان،کمیته های یاری انقلاب اسلامی و بعضی از شخصیتهای مستقل تشکیل یافت.این گروه پس از مذاکراتی طرح نهایی خود را که به «سند 9» معروف شد به امام خمینی (ره ) ارائه داده و طرح فوق مورد موافقت ایشان قرار گرفت.

 پس از اتمام ماموریت کمیته 9 نفره ،یک شورای پنج نفره از میان آنان انتخاب گردید که ریاست تشکیلات جدید را بر عهده گرفت.این شورای جدید به "شورای لبنان" نامگذاری و اولین جلسه آن در زمستان 1361 برگزار گردید.شورای لبنان ،شیوه رهبری دسته جمعی و اصل اکثریت آراء در تصمیم گیریها را در پیش گرفت و هیچ فرد مشخصی به عنوان رئیس و یا دبیر کل این شورا و تشکیلات جدید انتخاب نگردید. این شورا از ابتدای تشکیل وظایف زیر را به عهده داشت:

1-     سازماندهی تشکیلات نظامی و امنیتی؛

2-     سازماندهی تشکیلات سیاسی ؛

3-     گسترش عملیات نظامی علیه ارتش اسرائیل؛

4-     مقابله با تمامی دشمنان :اسرائیل ،غرب،نظام سیاسی لبنان و تجمع عرب و ...؛

5-     جلوگیری از انعقاد هرگونه پیمان صلح میان لبنان با اسرائیل؛

6-     گسترش اندیشه های اسلامی از طریق فعالیتهای فرهنگی و تبلیغاتی ؛ (1 )

در سال 1362 و پس از برگزاری کنفرانس نهضتهای آزادیبخش در تهران و توافقات به عمل آمده ،نیروهایی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وارد لبنان شده و در دشت بقاع و منطقه بعلبک به آموزش نظامی و عقیدتی نیروهای مقاومت در لبنان پرداختند. ورود سپاه به لبنان در واقع یک انقلاب فرهنگی را در پی داشت. زیرا اعضای سپاه تفکرات امام خمینی(ره)و فرهنگ اسلامی را با خود به لبنان منتقل کرده و با سلوک و رفتار خود همگان را جذب کردند.

مجموعه های متفرق اسلام گرایی که در بعلبک گرد هم آمده بودند،علی رغم این واقعیت که هر یک درک خاصی از نحوه برخورد با جامعه و رویدادهای لبنان داشتند،اما به علت شرایط خاص زمانی چاره ای جز ادغام و وحدت نداشتند زیرا هیچ یک از این گروههای کوچک به تنهایی قادر به رهبری یک قیام مردمی و مقابله با اشغالگری نبودند.از طرف دیگر ،این مجموعه های متفرق اسلام گرا در دو موضوع،اشتراک نظر داشتند و آن "اعتقاد به ولایت فقیه و پیروی از امام خمینی(ره) "و "مقابله با اسرائیل"بود. از طرف دیگر ،جوانانی که در بعلبک گرد هم آمده بودند،در این موضوع نیز هم عقیده بودند که احزاب و سازمانهای موجود در عرصه لبنان نمی توانند تئوریهای سیاسی و اهداف مورد نظر را تحقق بخشند و آنان باید با بهره گیری از تجارب و موفقیتهای انقلاب اسلامی ایران در فکر ایجاد تشکیلاتی جدید برای تحقق بخشیدن به تئوریهای اسلامی و اهداف مورد نظر خود باشند. (2 )

بدین ترتیب هسته اولیه حزب الله و ساختار تشکیلاتی آن متشکل از اسلام گرایان ،نیروهای حزب الدعوه به رهبری علامه سید محمد حسین فضل الله ،شاخه دانشجویی حزب الدعوه،مسئولان جنبش امل و [امل اسلامی] ،اعضای جنبش فتح به رهبری ابوجهاد(خلیل الوزیر) و تمام گروهها و جریانهایی که از انقلاب اسلامی ایران و روح الله خمینی تاثیر گرفته بودند شکل گرفت.سید عباس موسوی ،شیخ صبحی طفیلی،شیخ راغب حرب،شیخ عبدالکریم عبید،سید حسین موسوی،سید حسن نصرالله ،سید ابراهیم امین السید،شیخ حسین الکورانی،شیخ نعیم قاسم،شیخ محمدیزیک،حسین خلیل،محمد رعد،و محمد فنیش از جمله افرادی بودند که از حزب الدعوه و جنبش امل وارد حزب الله شدند.از جنبش فتح نیز شمار زیادی از نیروها به حزب الله پیوستند که عماد مغنیه از چهره های برجسته امنیتی حزب و ابو حسن سلامه مسئول امنیتی و نظامی حزب از جمله این افراد بودند.(3)

شورای مزبور تصمیم گرفت تا نام ثابتی را برای نیرو و تشکیلات خود انتخاب و بیانیه های خود را با آن نام صادر کند.لذا "حزب الله " را که ریشه ای قرآنی دارد برگزیدند و دفتر سیاسی حزب نشریه هفتگی " العهد" را ایجاد کردند.

سازمان و تشکیلات حزب الله

پس از بحث و بررسی های صورت گرفته در حوزه های رهبری حزب ،ساختار تشکیلاتی و شکل سازماندهی ،توسط کمیته ی 9 نفره که قبلا ذکر آن رفت سرانجام تشکیلات هرمی شکل به عنوان الگوی حزب قرار گرفته و در نتیجه الگوی زیر حاصل گردید:

1-هرکس به طور کامل موافق حزب باشد،پایبندی به تصمیمات تشکیلاتی آن را بپذیرد،زمان لازم را برای انجام وظایف خود در اختیار حزب بگذارد،از عهده ی انجام وظایف خود بر آید و مومن باشد ،میتواند عضویت حزب را در جایگا ههای مختلف و در چارچوب تشکیلات مستقیم آن بپذیرد.

2-مراعات وظایف حزبی مورد نظر و در رأس آن فعالیت های مقاومت و ایجاد تشکیلات مناسب که شرح وظایف و حدود مسئولیت ها واختیارات را برای انجام فعالانه وظایف لحاظ و هماهنگی بین واحد های حزب را تسهیل می کند.

  3-ایجاد بسیج عمومی برای علاقه مندان خواهان پیوستن به حزب .  

  4-ایجاد جمعیت های زنان با انجام فعالیت های متنوع فرهنگی ،اجتماعی و سیاسی.

  5-ایجاد موسسات و جمعیت پیشاهنگان امام مهدی (عج)

  6-مشارکت در برپایی تجمعات و هیات های مختلف

  7- همکاری با عالمان ،جمعیت ها و موسساتی که از لحاظ تأسیس و آیین نامه ی داخلی ،اگر چه دارای استقلال خاص خود هستند :اما در چارچوب های کلی با اهداف حزب الله هماهنگی دارند .

  8-تلقی همه ی شرکت کنندگان و حاضران در فعالیت ها و مسائل مورد توجه حزب الله و

نیز تاکید کنندگان اندیشه های آن،به عنوان هواداران حزب الله. (4 )

همچنین شورای 9 نفره در اولین کنگره ی حزب الله ،از طریق رای گیری و انتخابات عمومی و در درون کادرهای حزبی،اعضای شورای رهبری را انتخاب کرد که این شورا شیخ صبحی طفیلی را به عنوان دبیر کل ،شیخ نعیم قاسم قائم مقام دبیر کل ،سید حسن نصرالله برای پست ریاست شورای اجرایی و محمد فنیش برای پست ریاست دفتر سیاسی تعیین گردیدند.این تغییر و تحولات گسترده تشکیلاتی باعث گردید که حزب الله از نظر سازمانی "علنی تر"و"دموکراتیک تر" گردد.تاسیس بخش تبلیغات برای ارتباط با مطبوعات و رسانه های گروهی و نیز تاسیس رادیو "النور" و تلویزیون "المنار" شاهدی بر این علنی تر شدن حزب است.در کنگره ی دوم پاره ای اصطلاحات تشکیلاتی صورت گرفت.تعداد اعضای شورا به هفت نفر تقلیل یافت تا با توزیع وظایف مشخص شده هماهنگ باشد و مدت ماموریت شورا نیز به دو سال افزایش یافت و سمت جانشین دبیر کل نیز ایجاد شد.در این کنگره صبحی طفیلی از شورای حزب خارج و سید عباس موسوی به عنوان دبیر کل برگزیده شد که در فوریه ی 1992 به شهادت رسید و با تشکیل جلسه ی شورا، سید حسن نصرالله به جانشینی او ، و به عنوان دبیر کل انتخاب گردید. در سال 1995 و با تشکیل کنگره ی سوم تغییر و تحولات دیگری در ساختار تشکیلاتی صورت گرفت و نمودار تشکیلاتی حزب   الله به شکل زیر در آمد:

*شورای سیاسی از افرادی تشکیل می شود که هریک مسئول یکی از امور زیر است :

1-احزاب اسلامی؛2-احزاب ملی؛3-احزاب مسیحی؛4-سازمانهای فلسطینی؛5-تبلیغات؛6-رادیو و تلویزیون؛7-اتحادیه های کارگری؛8-اتحادیه های شغلهای تخصصی؛9-کمیته تحلیل سیاسی.

*شورای جهادی که وظیفه ی آن سیاستگذاری برای"مقاومت اسلامی" می باشد توسط شخص دبیر کل اداره می شود و اشخاص زیر در آن عضویت دارند.1-رئیس شورای اجرائی؛2-مسئول شاخه نظامی؛3-مسئول بخش امنیتی؛4-نماینده خاص شورای رهبری.

*شورای اجرایی که دارای یک رئیس ،نائب رئیس و مسئول دفتر می باشد از بخشهای زیر تشکیل شده است:

1-امور مالی؛2-امور اداری(پرسنلی)؛3-خدمات اجتماعی؛4-تبلیغات؛5-امور فرهنگی؛6-امور تربیتی.ضمنا مسئولین شاخه نظامی،بخش امنیتی،امور سازماندهی و بازرسی و مسئولین مناطق سه گانه حزب نیز عضو شورای اجرایی می باشند.این شورا در واقع قلب تشکیلات حزب الله به شمار می آید و بیشترین قدرت و نفوذ را در میان شوراهای تشکیلاتی حزب دارا می باشد.رئیس این شورا به عنوان دبیر کل بعدی حزب الله شناخته می شود.

*شورای قضایی،کوچکترین شورای حزب الله می باشد و رئیس این شورا یک قاضی می باشد که همزمان مسئولیت دادگاه استیناف را نیز بر عهده دارد. این شورا دارای یک نائب رئیس و یک مسئول دفتر می باشد. در سلسله مراتب قضایی ،ابتدا بازپرسان سپس دادگاه بدوی و نهایتا دادگاه استیناف قرار دارد.این شورا به تخلفات حزبی و سازمانی افراد رسیدگی می کند.

*شورای برنامه ریزی از یک رئیس،نائب رئیس و مسئول دبیر خانه تشکیل میشود و افراد زیر عضو این شورا هستند:1-مسئول مرکز مطالعات و پژوهشهای حزب الله؛2-مسئول امور سازماندهی؛3-پنج نفر به انتخاب شورای رهبری.

*شورای پارلمانی متشکل از نمایندگان سابق و فعلی حزب الله درپارلمان لبنان می باشد،وظیفه آن ایجاد هماهنگی میان نمایندگان در خصوص لوایح و طرحهای قانونی و همچنین موضع گیری در خصوص کلیه مسائل مطروحه در پارلمان می باشد. ریاست این شورا بر عهده ی جانشین دبیر کل حزب الله می باشد.(5 )